Nowotwór o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym (CUP)

Co to jest nowotwór i nowotwór o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym (CUP)?

U osób zdrowych komórki rosną i dzielą się w sposób z góry zaprogramowany i kontrolowany. W pewnych sytuacjach dochodzi do pojawienia się zmian w prawidłowej strukturze DNA, które powodują, że komórki zaczynają funkcjonować w inny niż dotychczas sposób. Zmiany te nazywamy zmianami genomowymi. Ich skutkiem może być niekontrolowany wzrost i namnażanie się komórek o zmienionej strukturze i funkcjach. Komórki te stają się komórkami nowotworowymi dając początek powstania nowotworu.

Miejsce, w którym zaczynają się namnażać komórki nowotworowe nazywamy ogniskiem pierwotnym. Niestety nie zawsze jest możliwe ustalenie lokalizacji ogniska pierwotnego nowotworu ponieważ:

• ognisko pierwotne może być zbyt małe, aby go zobaczyć w badaniach obrazowych lub może być ukryte obok większego nowotworu wtórnego
• ognisko pierwotne może zniknąć, mimo iż jego komórki nowotworowe rozprzestrzeniły się do innych części organizmu dając przerzuty odległe (ogniska przerzutowe), które mogą się ciągle rozwijać i dawać kolejne przerzuty.

Ogniska przerzutowe są też nazywane guzami wtórnymi. Najczęstsza ich lokalizacja to: węzły chłonne, kości, mózg, wątroba, płuca i skóra.

Nowotwór o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym, inaczej CUP (cancer of unknown primary), to termin stosowany, gdy w organizmie pacjenta znaleziono przerzuty, ale w momencie rozpoznania nie jest znane pierwotne miejsce pojawienia się nowotworu. Około 3 do 5 osób na 100 z rozpoznaniem nowotworu ma CUP. Może on wystąpić u osób w dowolnym wieku, ale najczęściej występuje po 60 roku życia.

CUP obejmuje wiele różnych rodzajów nowotworów. Niektóre rodzaje są łatwiejsze do leczenia niż inne. Zależy to od szybkości rozprzestrzeniania się przerzutów i ich lokalizacji. CUP jest szczególnie trudny do rozpoznania i leczenia. Powodem tego jest to, że nie wiadomo dokładnie, jaki to rodzaj nowotworu i w związku z tym nie wiadomo jaki rodzaj terapii byłby najbardziej odpowiedni dla pacjenta. Obecnie rozpoznanie uzyskuje się na podstawie pogłębionej diagnostyki klinicznej. Konieczne jest badanie histopatologiczne oraz oznaczenie biomarkerów nowotworowych aby doprecyzować rozpoznanie, określić stopień zaawansowania nowotworu i określić rokowanie. Jedną z nowych metod pogłębionej diagnostyki, dzięki której można ustalić sposób leczenia CUP jest poszukiwanie zmian w DNA nowotworu pacjenta (zmian genomowych) odpowiedzialnych za powstanie i wzrost nowotworu. Metodę tą nazywa się  kompleksowym profilowaniem genomowym i została ona szerzej omówiona poniżej.

Niekiedy na podstawie badań przeprowadzonych przez lekarza uda się znaleźć pierwotne ognisko nowotwóru. Wówczas nie można już mówić o CUP. Leczenie odbywa się zgodnie ze standardem dla rodzaju nowotworu pierwotnego, który rozpoznano.

Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia nowotworu?

Nie wiadomo dokładnie, co prowadzi do rozwoju nowotworu, jednakże istnieją pewne czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór. Niektóre z nich to:

• palenie tytoniu – jest to najłatwiejsza do wyeliminowania przyczyna nowotworów na świecie. Palenie zwiększa ryzyko wystąpienia co najmniej 15 rodzajów nowotworu. Bierne wdychanie dymu tytoniowego, nawet jeśli ktoś nie jest palaczem, również zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu.
• Otyłość i nadwaga – jest to druga najłatwiejsza do wyeliminowania przyczyna nowotworu na świecie. Ponad 1 na 20 przypadków nowotworu ma związek z otyłością. Nadmiar tkanki tłuszczowej może prowadzić do nieprawidłowego uwalniania hormonów i innych substancji chemicznych powodując nowotwór. Zdrowa dieta i aktywny tryb życia to najlepsze sposoby na utrzymanie odpowiedniej masy ciała. Spożywanie alkoholu sprzyja powstawaniu otyłości i samo w sobie jest czynnikiem zwiększającym powstanie wielu nowotworów.
• Promieniowanie UV  – nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne i solarium jest najczęstszą przyczyną raka skóry na świecie. Promienie UV uszkadzają DNA wewnątrz komórek, co może prowadzić do powstania nowotworuu. Zanieczyszczenie środowiska, zagrożenia chemiczne związane z miejscem pracy, niska jakość powietrza są szczególnymi problemami w krajach rozwijających się i krajach rozwiniętych. Kontakt z azbestem, krzemionką, spalinami i gazami radonowymi jest również czynnikiem karcynogennym.
• Terapia hormonalna – leczenie, takie jak np. hormonalna terapia zastępcza może zwiększać ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów.
• Nowotwór w wywiadzie rodzinnym – niektóre geny odziedziczone przez daną osobę od rodziców, mogą zwiększać ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów.

Jak rozpoznaje się nowotwór?

Istnieje wiele różnych metod aby rozpoznać nowotwór i sprawdzić, czy nie rozprzestrzenił się do innych części ciała. Jeśli istnieje podejrzenie wystąpienia nowotworu lekarz kieruje pacjenta na badanie krwi i/lub badanie obrazowe i/lub biopsję. Badanie krwi służy do identyfikacji biomarkerów nowotworowych lub innych czynników wspierających rozpoznanie. Badania obrazowe, na przykład RTG, TK lub MRI, pozwalają na uwidocznienie guza, jego lokalizacji, wielkości i rozproszenie oraz ewentualnych ognisk przerzutowych.

W momencie ujawnienia nieprawidłowego, podejrzanego ogniska kolejną opcją może być wykonanie biopsji guza aby pobrać próbkę komórek, które zostaną zbadane przez patomorfologa. Badanie histopatologiczne z użyciem mikroskopu i czasem wielu dodatkowych technik pozwoli odpowiedzieć na pytanie czy mamy do czynienia z komórkami nowotworowymi a jeśli tak, to jakiego typu. Dalsza, bardziej szczegółowa diagnostyka polega na badaniu DNA w komórkach nowotworowych aby sprawdzić jakie zmiany genomowe spowodowały powstanie nowotworu. Jest to kompleksowe profilowanie genomowe. Pozwala ono na identyfikację przyczyny powstania nowotworu co daje możliwości zastosowania terapii celowanych (takich, które niwelują skutki działania zmutowanego genu) lub immunoterapii.

Jakie są opcje leczenia CUP?

Standardem leczenia CUP jest chemioterapia, lecz nie działa ona u wszystkich pacjentów. Chemioterapeutykami są leki cytotoksyczne powodujące śmierć szybkodzielących się komórek jakimi są między innymi komórki nowotworowe. Chemioterapia może pomóc w złagodzeniu objawów, zmniejszeniu masy guza i poprawie jakości życia pacjenta, lecz nie spowoduje wyleczenia. Chemioterapia często wywołuje objawy uboczne, uciążliwe dla pacjenta.

W przypadku CUP, ponieważ nieznana jest lokalizacja nowotworu pierwotnego trudno jest dobrać leczenie przyczynowe. Najczęściej stosuje się chemioterapię. W czasie leczenia są monitorowane zlokalizowane i uwidocznione przerzuty, ponieważ nie ma możliwości oceny ogniska pierwotnego. Dlatego szczególnie istotne w CUP jest określenie przyczyny powstania nowotworu - konkretnych zmian genomowych - tzw. profilu genomowego nowotworu - tylko w ten sposób na dzień dzisiejszy można dobrać leczenie celowane.

Potencjalne nowe opcje leczenia, takie jak terapie celowane i immunoterapie, są obecnie przedmiotem badań, ale ich skuteczność nie została jeszcze potwierdzona.

• Terapia celowana wykorzystuje leki, które niwelują skutki mutacji DNA komórek nowotworowych. Każdy rodzaj terapii celowanej działa inaczej, ale wszystkie one mają wpływ na wzrost i podział komórek nowotworowych.
• Immunoterapia to leczenie, które pomaga układowi odpornościowemu organizmu w wykrywaniu i zwalczaniu komórek nowotworowych. Leki te można stosować w przypadku określonych rodzajów nowotworów. Zostały one już zarejestrowane do leczenia nowotworów płuc, skóry i pęcherza moczowego, ale obecnie nie mają rejestracji do leczenia CUP.

Potencjalne nowe opcje leczenia, takie jak terapie celowane lub immunoterapie są obecnie przedmiotem badań. Proszę porozmawiać z lekarzem lub wejść na witrynę ClinicalTrials.gov, aby uzyskać więcej informacji na temat badań klinicznych nad CUP.

Przygotowane na podstawie ogólnodostępnych treści, aktualnych na dzień tworzenia materiałów.