Rak szyjki macicy

Czym jest rak szyjki macicy?

Szyjka macicy to niewielka struktura między macicą a pochwą. Rak szyjki macicy to nowotwór, który powstaje w komórkach szyjki macicy.

Rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów u kobiet. W 2018 r. na całym świecie zdiagnozowano około 570 000 przypadków. Choroba dotyka głównie kobiety w wieku od 30 do 45 lat, które są aktywne seksualnie.

Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy?

Niemal we wszystkich przypadkach rak szyjki macicy jest wywoływany przez wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), który jest przenoszony z człowieka na człowieka przez kontakt ze skórą w okolicy narządów płciowych. Dlatego osoby aktywne seksualnie są bardziej narażone na zarażenie. HPV jest bardzo powszechnym wirusem, ale istnieją pewne szczepy (tak zwane szczepy wysokiego ryzyka), które są bardziej szkodliwe niż inne (szczepy niskiego ryzyka). Większość zakażeń HPV nie doprowadza do raka szyjki macicy, ponieważ układ odpornościowy organizmu zwykle zwalcza i usuwa wirusa. Jednak uporczywe infekcje szczepami HPV wysokiego ryzyka mogą powodować zmiany w komórkach szyjki macicy, które z czasem mogą przekształcić się w nowotwór. Regularne badania pozwalają wykryć i leczyć zakażenie wirusem HPV, zanim rozwinie się ono w raka szyjki macicy. Dostępne są dwa rodzaje testów, które mogą wykryć wirusa HPV:

• Badania przesiewowe szyjki macicy (zwane również badaniami wymazowymi lub PAP) – polegają na sprawdzaniu komórek szyjki macicy pod kątem nieprawidłowości spowodowanych wirusem HPV.
• Badania w kierunku HPV – polegają na sprawdzaniu komórek szyjki macicy pod kątem obecności wirusa HPV.

Istnieje również szczepionka przeciw HPV, której celem jest powstrzymanie zarażeń wirusem HPV u ludzi. Szczepionkę przeciw HPV można podawać kobietom i mężczyznom w każdym wieku, ale najczęściej zaleca się ją nastolatkom i młodym kobietom. Chodzi o to, że szczepienia są najbardziej skuteczne, jeśli odbędą się, zanim dojdzie do kontaktu z wirusem HPV, a taki kontakt zazwyczaj następuje poprzez kontakt seksualny.

Chociaż szczepionka chroni przed większością typów wirusa HPV wywołującego nowotwór, nie jest w 100% skuteczna, więc osoby zaszczepione powinny nadal brać udział w badaniach przesiewowych ukierunkowanych na szyjkę macicy.

Chociaż prawie wszystkie przypadki raka szyjki macicy są wywoływane przez HPV, istnieją czynniki, o których wiadomo, że zwiększają ryzyko zachorowania na tę chorobę. Są to tak zwane czynniki ryzyka. Obecność czynnika ryzyka nie oznacza, że na pewno dojdzie do zachorowania. Do czynników ryzyka raka szyjki macicy należą:

• Niepoddawanie się regularnym badaniom szyjki macicy i/lub badaniom pod kątem HPV
• Aktywność seksualna w młodszym wieku
• Posiadanie dzieci w młodszym wieku
• Urodzenie wielu dzieci
• Posiadanie większej liczby partnerów seksualnych
• Palenie tytoniu
• Osłabienie układu odpornościowego
• Bycie dzieckiem matki leczonej w czasie ciąży lekiem o nazwie dietylstylbestrol (DES; lek ten był podawany kobietom tylko w latach 1938–1971).

W jaki sposób można ograniczyć ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy?

Istnieją pewne działania, które można podjąć, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy:

• Przyjęcie szczepionki przeciw HPV
• Poddawanie się badaniom przesiewowym ukierunkowanym na szyjkę macicy
• Bezpieczny seks
• Niepalenie tytoniu.

Jakie są objawy raka szyjki macicy?

Kobiety z nietypowymi komórkami szyjki macicy nie zawsze mają objawy, dlatego tak ważne jest regularne poddawanie się badaniom szyjki macicy i/lub badaniom w kierunku HPV. Do objawów, które mogą wystąpić, należą:

• Nietypowe krwawienia – takie jak krwawienie międzymiesiączkowe lub krwawienie podczas stosunku płciowego bądź po nim
• Krwawienie po menopauzie
• Nietypowa wydzielina z pochwy
• Ból lub dyskomfort podczas stosunku płciowego
• Ból w dolnej części pleców.

Inne objawy, które mogą wystąpić w przypadku bardziej zaawansowanego raka szyjki macicy, to:

• Częstsza konieczność chodzenia do toalety
• Krew w moczu
• Krwawienie z odbytu
• Biegunka
• Niekontrolowanie pęcherza moczowego
• Opuchlizna jednej nogi.

Jak diagnozuje się raka szyjki macicy?

Jeśli lekarz uzna, że u pacjentki może występować rak szyjki macicy, skieruje ją na badania. Należą do nich między innymi:  

• Kolposkopia – lekarz lub pielęgniarka przyjrzy się szczegółowo szyjce macicy za pomocą pewnego rodzaju szkła powiększającego i pobierze próbki tkanek (biopsje) z obszarów, które wyglądają nieprawidłowo.
• Biopsja stożkowa – jest to drobny zabieg mający na celu pobranie kawałka tkanki w kształcie stożka z szyjki macicy w celu zbadania go pod kątem obecności komórek nowotworowych.

Po potwierdzeniu rozpoznania zostaną przeprowadzone dalsze badania, które pomogą lekarzom określić typ, stadium i stopień zaawansowania raka szyjki macicy (więcej informacji na ten temat można znaleźć poniżej). Należą do nich między innymi: badanie miednicy (lekarz bada wszystkie narządy w miednicy; badanie jest przeprowadzane pod znieczuleniem), badania obrazowe (RM lub TK), badania krwi oraz zdjęcia rentgenowskie.

Jakie są typy raka szyjki macicy?

Wyróżnia się 2 główne typy raka szyjki macicy:

• Płaskonabłonkowy – około 80 na 100 osób z rakiem szyjki macicy ma typ płaskonabłonkowy. Taki nowotwór zaczyna się w komórkach powierzchniowych na końcu szyjki macicy (połączonym z pochwą).
• Gruczolakorak – typ gruczolakorakowy występuje u około 15 do 20 na 100 osób z rakiem szyjki macicy. Zaczyna się w komórkach położonych głębiej wewnątrz szyjki macicy, w przejściu między macicą a pochwą.

Jakie są stadia raka szyjki macicy?

 Stadium raka szyjki macicy wskazuje, gdzie znajduje się nowotwór i jak daleko rozprzestrzenił się w pobliskich tkankach i/lub w organizmie.

• Stadium 1 – nowotwór znajduje się tylko w szyjce macicy i się nie rozprzestrzenił.
• Stadium 2 – nowotwór znajduje się w szyjce macicy i rozprzestrzenił się do okolicy miednicy wokół szyjki macicy i/lub górnej części pochwy..
• Stadium 3 – nowotwór rozprzestrzenił się w miednicy do dolnej części pochwy lub do przewodów łączących pęcherz moczowy z nerkami.
• Stadium 4 – nowotwór rozprzestrzenił się poza miednicę do pobliskich narządów, takich jak pęcherz lub odbytnica (odbyt), lub innych, bardziej odległych narządów, takich jak płuca.

Jakie są stopnie zaawansowania raka szyjki macicy?

Stopień zaawansowania raka szyjki macicy wskazuje prawdopodobieństwo szybkiego wzrostu i rozprzestrzenienia się nowotworu w organizmie.

• Stopień 1 – komórki nowotworowe wyglądają podobnie do komórek prawidłowych, a prawdopodobieństwo, że się rozprzestrzenią i powrócą po leczeniu, jest niskie.
• Stopień 2 – komórki nowotworowe wyglądają inaczej niż komórki prawidłowe, a prawdopodobieństwo ich rozprzestrzenienia się i nawrotu po leczeniu jest wyższe.
• Stopień 3 – komórki nowotworowe bardzo różnią się wyglądem od komórek prawidłowych, a prawdopodobieństwo ich rozprzestrzenienia się i nawrotu po leczeniu jest najwyższe.

Jakie są dostępne opcje leczenia raka szyjki macicy?

Najczęściej stosowanymi metodami leczenia raka szyjki macicy są: zabieg chirurgiczny (w celu usunięcia jak największej części nowotworu), radioterapia i chemioterapia (w celu uśmiercenia komórek nowotworowych). Leczenie różni się w zależności od rodzaju, stadium i stopnia zaawansowania raka szyjki macicy, a także od metod zatwierdzonych w danym kraju. Jeśli pacjentka ma nowotwór obejmujący tylko szyjkę macicy, prawdopodobnie zostanie poddana radioterapii i/lub operacji. Gdyby nowotwór rozprzestrzenił się do miednicy lub innych narządów, może być konieczna radioterapia i/lub chemioterapia.

Operacja

W przypadku operacji chirurg stara się usunąć jak największą część nowotworu z miejsc zmienionych chorobowo. Lekarz może zalecić zabieg zwany histerektomią, który może obejmować usunięcie niektórych narządów rozrodczych, w tym szyjki macicy, macicy, jajowodów i jajników, bądź ich fragmentów, w celu zapewnienia najlepszych możliwych wyników leczenia i zmniejszenia prawdopodobieństwa nawrotu nowotworu. Jeśli pacjentka ma raka szyjki macicy we wczesnym stadium, wystarczający może się okazać minimalny zabieg chirurgiczny, nieograniczający możliwości zajścia w ciążę.

Radioterapia

Jeśli pacjentka otrzyma radioterapię, może to być radioterapia zewnętrzna (podawana z zewnątrz ciała) i/lub radioterapia wewnętrzna (podawana z wnętrza ciała).

• Radioterapia zewnętrzna – leczenie to polega na skierowaniu promieniowania rentgenowskiego na nowotwór z zewnątrz ciała. Pacjentka musi pojawiać się w miejscowym szpitalu przez 5 dni w tygodniu przez kilka tygodni, ale każda sesja leczenia trwa zazwyczaj tylko kilka minut. Dokładny harmonogram wizyt jest określany przez lekarza.
• Radioterapia wewnętrzna – jest to leczenie polegające na umieszczeniu na końcu pochwy, obok szyjki macicy, wewnętrznego urządzenia emitującego promieniowanie bezpośrednio w kierunku guza. Umieszczanie urządzenia odbywa się pod znieczuleniem (pacjentka śpi lub odczuwa odrętwienie od pasa w dół). Może zostać przeprowadzonych kilka sesji leczenia w ciągu 1–2 dni (urządzenie pozostaje w organizmie pacjentki) lub w odstępie kilku dni (po każdej sesji urządzenie jest usuwane). Dokładny harmonogram wizyt jest określany przez lekarza.

Chemioterapia

Chemioterapia to dożylne podawanie leków, których celem jest zatrzymanie wzrostu komórek nowotworowych. Pacjentka może otrzymać chemioterapię w ramach leczenia raka szyjki macicy w późniejszym stadium. Czasami w celu poprawy skuteczności radioterapii stosuje się chemioterapię wraz z radioterapią. Jest to tak zwana chemioradioterapia. Chemioterapia może obejmować kombinację leków, ponieważ czasami działa to lepiej niż jeden rodzaj chemioterapii stosowany samodzielnie. Chemioterapia jest podawana w postaci wlewu dożylnego trwającego kilka godzin. Na chemioterapię należy zgłaszać się regularnie do szpitala lub kliniki, a dokładny harmonogram wizyt określa lekarz.

W zależności od typu i stadium raka szyjki macicy oraz etapu leczenia pacjentce może również zostać zaproponowana jedna z następujących terapii, w zależności od metod zatwierdzonych w danym kraju:

• Terapia celowana – leczenie ukierunkowane na określone zmiany w DNA komórki nowotworowej, które powodują jej niekontrolowany wzrost.  
• Immunoterapia – leczenie polegające na wzmocnieniu układu odpornościowego organizmu, aby mógł skuteczniej rozpoznawać i niszczyć komórki nowotworowe.

Opracowywane są nowe metody leczenia raka szyjki macicy. W czasie badań klinicznych analizuje się te nowe leki i porównuje z obecnie dostępnymi terapiami. Aby dowiedzieć się więcej na temat badań klinicznych lub wziąć udział w badaniu klinicznym, należy porozmawiać ze swoim lekarzem lub odwiedzić stronę poświęconą badaniom klinicznym na platformie Roche "Wiedza Pacjenta" (https://wiedzapacjenta.roche.pl/pl/faq.html).

Jakie są perspektywy dla osoby z rakiem szyjki macicy?

Perspektywy w przypadku raka szyjki macicy zależą od typu, stadium i stopnia zaawansowania nowotworu w momencie jego rozpoznania. O perspektywach w poszczególnych przypadkach raka szyjki macicy należy rozmawiać z lekarzem.